Cywilizacja starożytnego Egiptu - najn wersja, STAROŻYTNOŚĆ
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Cywilizacja starożytnego Egiptu., podr., s. 32 – 47 Oprac. RM, z dedykacją dla I d (2009)
1. Warunki naturalne (geograficzne), mapa – podr., s. 33
- „Egipt darem Nilu”- autorem tego sformułowania był Herodot (grecki historyk z V w. pne)
- żyzna, uprawna ziemia w zasięgu wylewów Nilu, regularność wylewów (można było zatem przewidzieć termin wylewu Nilu)
- „ ziemia czarna” (ziemia uprawna, w zasięgu wylewów Nilu) i „ziemia czerwona” (ziemia poza zasięgiem wylewów Nilu, obszar pustyni)
- źródła Nilu Błękitnego (Abisynia) i Nilu Białego (Jezioro Wiktorii)
- Nil wylewał niosąc ogromne ilości wody pochodzącej z Nilu Błękitnego (był to skutek opadów w okresie tzw. pory deszczowej na Wyżynie Abisyńskiej, gdzie Nil Błękitny ma swoje źródła)
- podział Egiptu na E. Dolny (obszar delty Nilu) i E. Górny (od pierwszej katarakty do początków delty)
- więcej ziemi uprawnej w Egipcie Dolnym (w delcie Nilu) niż w Egipcie Górnym
- rolnictwo aluwialne (rozwija się w wyniku wylewów rzeki, która nawadnia i użyźnia glebę poprzez
nanoszenie ogromnych mas mułu), podr., s. 20, przeczytaj teksty źródłowe ze s. 22 i wykonaj zadania 6 i 8
- sieć irygacyjna jako czynnik państwotwórczy we wczesnym okresie dziejów Egiptu (konieczność
- stworzenia dużej sieci irygacyjnej była czynnikiem sprzyjającym politycznemu zjednoczeniu Egiptu)
- katarakta (próg skalny na Nilu)
- starożytny Egipt jako „cywilizacja kamienia” (którego w Egipcie było pod dostatkiem)
- niedobór drewna i żelaza
- późniejsza znajomość brązu i żelaza niż w Mezopotamii
- kwestia dostępu do innych bogactw naturalnych (surowców), konieczność sprowadzania (importu) miedzi, kości słoniowej, drewna (przede wszystkim cedru), mapa, podr.,s.33
- zastosowanie papirusu (np. materiał pisarski, łodzie z papirusu, obuwie, materiał budowlany - w połączeniu z gliną),
- kwiat lotosu jako jeden z symboli Egiptu
- wpływ Sumerów na początki cywilizacji egipskiej: (np. na powstanie pisma, znajomość brązu)
2. Chronologia dziejów starożytnego Egiptu (tabela w podr., s. 35)
- podział na Stare, Średnie i Nowe Państwo, Epokę Późną (w tym okresy: perski i hellenistyczny)
i okresy przejściowe
- dokonanie przez egipskiego kapłana Manetona (w III w pne) podziału dziejów Egiptu na 30 dynastii, które panowały od ok. 3100 (zjednoczenie Egiptu przez Narmera) do 332 pne (podbój Egiptu przez Aleksandra Macedońskiego)
- ostatnią dynastią władców Egiptu była dynastia Ptolemeuszy panująca w okresie hellenistycznym, czyli od śmierci Aleksandra Macedońskiego (323 pne) do podboju Egiptu przez Rzymian (30 pne)
- Narmer: pierwszy faraon zjednoczonego Egiptu (ok. 3100 pne), Kleopatra: ostatni władca Egiptu (do 30 pne)
3. Dzieje polityczne starożytnego Egiptu („od Narmera do Kleopatry”) – od ok. 3100 do 30 pne
- zjednoczenie E. Dolnego i E. Górnego ok. 3100 pne przez Narmera (Menesa), (podr., s.34)
- Egipt w okresie Starego Państwa (ok. 2700 - 2200 pne)
▪ najbardziej znani faraonowie Starego Państwa: faraon III dynastii Dżeser (2690 – 2670),
faraonowie IV dynastii Cheops - Chufu (2604 - 2581), Chefren (2572 - 2546), Mykerinos (2539 - 2511)
▪ Sfinks i najsłynniejsze piramidy (Dżesera w Sakkarze, Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa w Gizie), il. w podr. s. 38
najstarszą piramidą jest piramida faraona Dżesera w Sakkarze (il. w podr. s. 38),
trzy największe piramidy znajdują się w Gizie w niewielkiej odległości od siebie (piramidy faraonów Cheopsa,
Chefrena i Mykerinosa), największą z nich jest piramida Cheopsa (146 m. wys.), Sfinks znajduje się przed
piramidą Chefrena
▪ upadek Starego Państwa w wyniku wieloletniej klęski suszy i tendencji odśrodkowych reprezentowanych
przez nomarchów (namiestników sprawujących władzę w nomach, czyli w okręgach administracyjnych na
jakie był podzielony Egipt)
- Egipt w okresie Średniego Państwa (XXI – XVIII w.)
▪ upadek Średniego Państwa w wyniku najazdów Hyksosów na Egipt w XVIII w. pne
- Egipt w okresie Nowego Państwa (ok. 1550 – 1070), mapa w podr., s.36
w okresie Nowego Państwa piramid już nie wznoszono
najbardziej znani faraonowie Nowego Państwa:
▪ władcy XVIII dynastii (1550 – 1292): np. Totmes I, Totmes II (1492– 1479), Hatszepsut (1479 – 1458/57), Totmes III (1479 –
1425), Amenhotep IV - Echnaton (1351 – 1334), Nefretete – ,,piękna, która przybyła”, Tutenchamon (1333 – 1323)
▪ władcy XIX dynastii: np. Ramzes I (1292 – 1290), Ramzes II (1279 – 1213), Seti I, Seti II
▪ władcy XX dynastii (1186 – 1070): Ramzesowie od III do XI (zob. powieść Bolesława Prusa, Faraon, dotyczy schyłkowego
okresu Nowego Państwa)
▪ reforma religijna Amenhotepa IV (Echnatona), podr., s. 38
▪ złota maska Tutenchamona (odnaleziona w jego grobie przez Howarda Cartera i lorda Carnaverona w 1922 r.), podr., il. s. 44
▪ wyprawy zbrojne do Syrii i wojny (władców XVIII i XIX dynastii) z państwem Hetytów (np. bitwa pod
Kadesz stoczona przez Ramzesa II w 1285 pne, mapa, podr., s. 36)
▪ osłabienie Nowego Państwa w wyniku najazdów tzw. ludów morskich (od schyłku XIII w )
- Egipt w państwie perskim (525 – 401), (342 – 332), mapa w podr., s.51
▪ zajęcie Egiptu przez króla perskiego Kambyzesa (525)
- Egipt w okresie hellenistycznym (okres od Aleksandra Wielkiego do podboju Egiptu przez Rzym)
▪ Egipt w imperium Aleksandra Macedońskiego (332 –323 pne), mapa w podr., s. 117
▪ Egipt pod rządami dynastii Ptolemeuszy (323 – 30 pne): ostatnia dynastia władców Egiptu (jej
założycielem był Ptolemeusz - jeden z wodzów Aleksandra, a zatem Ptolemeusze nie byli dynastią pochodzenia
egipskiego)
- Egipt pod panowaniem rzymskim od 30 pne: zajęcie Egiptu przez Oktawiana w 30 r. pne (w
wyniku bitwy morskiej pod Akcjum w 31 pne i śmierci Kleopatry – ostatniego władcy Egiptu)
4. Państwo
- starożytny Egipt jako monarchia despotyczna i teokratyczna
- treści ideowe palety Narmera (podr., s.34)
- rola faraona (geneza pojęcia – podr.,s.37)
- zjednoczenie E. Dolnego i E. Górnego ok. 3100 pne przez Narmera (Menesa)
- treści ideowe podwójnej korony (biała i czerwona) jako symbolu zjednoczenie obu części Egiptu (podr., s. 34)
- sylwetki niektórych faraonów (zwł. Starego i Nowego Państwa)
- podział administracyjny na okręgi administracyjne (nomy), zarządzane przez nomarchów
- stolice (np. Memfis w Egipcie Dolnym, Teby w Egipcie Górnym, Aleksandria w okresie hellenistycznym)
- armia (podr.,s.37)
5. Społeczeństwo starożytnego Egiptu
- faraon (podr., s. 37)
- kapłani (źródło, podr., s. 41) i arystokracja urzędnicza (np. nomarchowie) i wojskowa
- średnie warstwy społeczeństwa egipskiego (rzemieślnicy, właściciele warsztatów rzemieślniczych, kupcy, „wolne zawody” - pisarze, lekarze)
- chłopi (byli podstawową siłą roboczą w Egipcie, pracowali nie tylko na roli, ale także przy wielkich budowach, np. piramid i światyń), il. w podr., s. 32; źródło - podr., s. 41
- niewolnicy (było ich niewielu w porównaniu do liczebności chłopów)
6. Kultura starożytnego Egiptu
- trzy odmiany pisma egipskiego: hieroglify, p. hieratyczne (kapłańskie), p. demotyczne (ludowe)
▪ odczytanie hieroglifów przez F. Champoliona w 1822 r., na podstawie tekstów zamieszczonych na Kamieniu z
Rosetty, podr .s. 42
- architektura i rzeźba
▪ najstarsza piramida: faraona Dżesera w Sakkarze (wzniesiona przez Imhotepa, podr., s. 38)
▪ największe piramidy (Cheopsa, Chefrena, Mykerinosa) i sfinks w Gizie
▪ złota maska Tutanchamona – znaczenie odkrycia Howarda Cartera w 1922 r.
▪ analiza porównawcza posągów faraonów Starego i Nowego Państwa, podr., s.38; Sztuka świata, t.1, s. 55, 72-73)
- malarstwo (sposób prezentacji postaci w malarstwie egipskim – podr., s. 35)
- religia i mitologia starożytnego Egiptu
▪ rola kapłanów
▪ politeizm religii egipskiej
▪ najważniejsi bogowie: Re (bóg tarczy słonecznej, najważniejszy z bogów egipskich), Ozyrys (władca świata
zmarłych), Horus (bóg nieba, opiekun władzy faraona, przedstawiany pod postacią sokoła), Ptah (bóg Memfis,
objawiał się w postaci świętego byka Apisa), Amon (bóg Teb), Izyda, Hathor (przedstawiana jako krowa lub z
rogami wychodzącymi z głowy), Tot (opiekun pisarzy, z głową ibisa – pożytecznego ptaka, bo zjadającego jaja
krokodyli), Anubis (z głową szakala),
▪ sposób przedstawiania bogów: najczęściej w ludzkiej postaci z głową zwierzęcia lub pod postacią zwierząt
▪ reforma Echnatona (próba zastąpienia politeizmu monoteizmem), podr., s.38
▪ mity egipskie, podr., s. 44
▪ wyobrażenia na temat życia pozagrobowego (dusza żyje, dzięki istnieniu materialnego wyobrażenia
zmarłego, np. zabalsamowanych zwłok, posagu, malowidła)
▪ Księga Umarłych – wkładana do grobowca lub zapisywana na jego ścianie, zbiór modlitw i formuł
magicznych, ułatwiających wejście do świata zmarłych, podr., s. 45, źródło – podr., s. 47
▪ nekropolie faraonów: Sakkara, Giza, Dolina Królów
▪ świątynie: np. Luksor, Abu – Simbel, Karnak, Tell el Amarna, Sakkara
- kalendarz słoneczny – 365 dni, podr. , s. 43
- medycyna (m. in. umiejętność mumifikowania zwłok), podr. , s. 43 – 44
▪ rozwinięta znajomość anatomii i chirurgia
▪ Herodot o medycynie egipskiej, podr., s. 43
▪ Herodot o mumifikowaniu zwłok, podr., s. 46
- hellenizacja kultury egipskiej w okresie panowania Ptolemeuszy (323 – 30 pne)
hellenizacja – przyjmowanie greckich wpływów
- najsłynniejsze zabytki cywilizacji starożytnego Egiptu, np.
▪ paleta Narmera (jej treści ideowe – podr., s. 34)
▪ piramida faraona Dżesera w Sakkarze (najstarsza piramida egipska), podr., s. 38
▪ piramidy w Gizie: faraonów Cheopsa (Chufu), Chefrena (Chafre), Mykerinosa (Menkaure)
trzy największe piramidy znajdują się w Gizie w niewielkiej odległości od siebie (piramidy faraonów Cheopsa,
Chefrena i Mykerinosa), największą z nich jest piramida Cheopsa (146 m. wys.), Sfinks znajduje się przed
piramidą Chefrena
▪ Sfinks - lew z głową faraona Chefrena
▪ Kamień z Rosetty (odnaleziony w Rosetcie przez francuskich archeologów towarzyszących Napoleonowi w jego
wyprawie do Egiptu w 1798 r., zawiera napis trzema rodzajami pisma: alfabetem greckim, hieroglifami i pismem
demotycznym, dzięki Kamieniowi z Rosetty Francois Champolion w 1822 r. odczytał hieroglify)
▪ złota maska faraona Tutenchamona (odnaleziona w jego grobie przez Howarda Cartera i lorda Carnaverona w
1922 r.), podr., il. s. 44
Egipskie zaklęcie przeciw katarowi: „Ustąp katarze, synu kataru, który łamie kości, gruchocze czaszkę, pustoszy mózg i powoduje, że siedem otworów w głowie cierpi (...) Patrz, przyniosłem lekarstwo przeciw tobie, ochronny napój przeciw tobie (...) oraz wonna gumę. One cię wyrzucą! Wynoś się na ziemię!” cyt. za: J. Iluk, A. Paner, Historia. Starożytność, s. 33
Egipskie zaklęcie miłosne: „Wysyłam na was gniew wielkich bogów egipskich. Napełnijcie swe serce ogniem i płomieniami i rzućcie je w serce tej kobiety. Pobudź ją duchu, odbierz jej sen, niech dom jej ojca i jej matki stanie się dla niej miejscem męki! Rzućcie na nią płomienny żar, by tu przybiegła, stanęła za drzwiami i żebrała: zlituj się!”, cyt. za: J. Iluk, A. Paner, Historia. Starożytność, s. 33
teksty źródłowe: podr., s.22, 40 – 41, 46 – 47, 58, Herodot o budowie piramidy Cheopsa (Dzieje, ks. II, 123 – 125; G. Chomicki, S. Sprawski, Starożytność. Teksty źródłowe, s. 26 - 28)
BibliografiaB. Kwiatkowski, Poczet faraonów. Życie. Legenda. Odkrycia, W. 2002 (proponuję przeczytać biografie najsłynniejszych faraonów, np. Cheopsa, Totmesa I, Totmesa II, królowej Hatszepsut, Amenhotepa IV i jego żony Nefretete, Ramzesa II, Tutanchamona, królowej Kleopatry VII)
C. W. Ceram, Bogowie, groby, uczeni (np. o odkryciu grobu Tutanchamona przez Howarda Cartera, o odczytaniu przez F. Champoliona hieroglifów)
Wielka historia świata, t. 2, Stary i Nowy Świat od „rewolucji” neolitycznej do podbojów Aleksandra Wielkiego, pod red. J. Sliwy, Kraków 2005 /m.in. historia starożytnego Egiptu, Mezopotamii (Sumeru, Babilonu, Asyrii), Persji, Izraela, Indii, Chin/
Ch. Jacq, Sekrety Egiptu faraonów /wydawnictwo „Świat Książki”)
P. Montet, Życie codzienne w Egipcie w epoce Ramessydów
N. Grimal, Dzieje starożytnego Egiptu
A. Świderkówna, Siedem Kleopatr
Sztuka świata, t.1. (Sztuka pradziejowa, Egipt, Mezopotamia, Ameryka prekolumbijska) /wydawnictwo Arkady/
1
[ Pobierz całość w formacie PDF ]