Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa M, Notatki UJ
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa M. Simon
Życie i posłannictwo Chrystusa
Jezus urodził się w Palestynie za czasów Augusta, a zmarł w Palestynie za panowania Tyberiusza.
Informacje w Ewangeliach:
Ø Mateusz- Jezus urodziła się za panowania Heroda Wielkiego tzn. 4 r p.Ch najpóźniej, gdyż wtedy zmarł ten władca.
Ø Łukasz – Jezus urodził się za czasu spisu ludności, który odbył się w całym cesarstwie. U Józefa Flawiusza znajdujemy inf o spisie który odbył się w Palestynie w latach 6-7 n.e – więc trzeba by było datę narodzin Chrystusa przesunąć o ok. 10 lat do przodu.
Obecnie przyjęta data narodzin jest wynikiem błędu w obliczeniach Dionizego Mniejszego IV w. Jezus urodził się albo po roku 1 albo, co bardziej prawdopodobne parę lat przed rokiem 1.
Ø Jezus zmarł za czasów rządów Poncjusza Piłata, który był prokuratorem Judei w latach 26-36, ok. 30 roku
Ø Jezus rozpoczął działalność publiczną po chrzcie udzielonym przez Jana chrzciciela. Trwała ona wg. Ewangelii Marka niewiele ponad rok, wg Ew Jan co najmniej 3 lata. Nauki obydwu maja charakter eschatologiczny.
Gmina Jerozolimska
Tradycja chrześcijańska na dzień narodzin Kościoła ustala dzień żydowskiej pięćdziesiątnicy – kiedy miało się nawrócić 3 tys. Ludzi. Początkowo chrześcijaństwo było jedną z wielu sekt żydowskich, która przestrzegała Prawa, a mesjaszem, na którego czekają inni żydzi, jest dla nich Jezus. Nie chcą odłączać się od judaizmu. Pierwszy krok do rozłączenia to działalność Szczepana, zwierzchnika grupy hellenistów(Dz.Apost). Był to odłam żydowskiej diaspory , mówiący j.greckim, nawróceni na chrześcijaństwo, radykalnie potępiający świątynie jerozolimską jako dzieło bałwochwalcze, sprzeczne z wola boga i prawdziwym mesjaszem. Szczepan uznał Jezusa za tego , który pojawi się powtórnie by potępić świątynie i odrodzić judaizm w czystej formie . Zginąła ukamienowany –co było żydowską karą za bluźnierstwo. Prześladowanie podsycane przez władze żydowskie, rozproszyło tę grupę po Palestynie i okolicach i tak narodziła się działalność misyjna. Szczepan odciął chrześcijaństwo do kultu jerozolimskiego- przykazań świątyni i kultu ofiarnego, ale nie od Prawa czy przykazań. Jego dzieło miał dopełnić św Paweł.
Sw. Paweł
Ur. na początkach I w. w Tarsie. Faryzeusz. Przez pól wieku w trakcie 3 podróży misyjnych przemierzył Syrie , Cypr, Azje Mniejszą, Macedonię i Grecję. Uwięziony z inicjatywy żydów w Jerozolimie, na własne życzenie wysłany do Rzymu, gdzie ginie śmiercią męczeńską 62-64r.n.e U pała : Prawo jest źródłem zguby niż zbawienia jest związane z grzechem, Zbawienie można osiągnąć dzięki bożemu miłosierdziu, śmierć Chrystusa daje gwarancje wiernym (nawróconym) na życie wieczne. Gdy Chytrus znowu się zjawi dzieło odkupienia będzie dokończone. Wiara , która była wcześniejsza niż Prawo to jedyna droga zbawienia. Rytualne przepisy judaizmu są wiec przestarzałe i należ je odrzucić. Izrael tego nie zrozumiał i dlatego został opuszczony przez Boga. Te nauki spotykały się ze sprzeciwem , nawet wśród uczniów i kościół jerozolimski. Dekret apostolski –soboru jerozolimskiego wypracowany przez jerozolimczyków miał narzucać nawróconym jedynie minimum nakazów dot. Pożywienia i rytuału -zakaz spożywania krwi i mięsa ofiarnego ze świątyń pogańskich, oraz dot. pożycia małżeńskiego i seksu, był sprzeczny z nauka Pawła.
Odgałęzienie kościoła judeochrześcijanskeigo głoszące wiarę w JCh oraz wierność prawu Mojżeszowemu utrzymało się przez stulecia. Pod koniec I i początkiem II w. rozwój chrystianizmu moralizującego – powrót do prawowierności., a Dekret Apostolski staje się kartą praw każdego chrześcijanina. Kościół jest niezależny od synagogi.
Rozwój chrześcijaństwa
Chrystianizacja trzymała się głównych szlaków komunikacyjnych , lądowych i morskich, najwcześniej dotarła do wielkich ośrodków. Tradycje lokalne łączą często założenie kościoła z działalnością jakiegoś apostoła. Działalność misyjna od Palestyny i Syrii do Azji i Grecji. Wschód semicki, Transjordania , Mezopotamia - misjonarze pojawiają się przed końcem I w. odmiana zbliżona do chrześcijaństwa jerozolimskiego nie greckiego. W Aleksandrii pod koniec II w rozwija się pierwsza ortodoksyjna szkoła teologii chrześcijańskiej.
Na zachodzie, w chwili przybycia Pawła do Rzymu istnieje już wspólnota chrześcijańska na pewno nie założona przez sw. Piotra.
Rozwój chrześcijaństwa postępuje w wieku drugim i nasila w IIIw. Na Wsch. przenika na wieś i przekracza granice cesarstwa, na zachodzie przebiega wolniej na wsiach. Większe miast Afryki Pól, Hiszpanii, Galii, Brytanii, krajów nadreńskich, naddunajskich , dalmatyńskich maja już gminy przed Konstantynem. Chrzescijanstwo dociera do wszystkich warst społ. W miarę umacniania się jest ono odczuwane jako państwo w państwie. Z punktu widzenia pogan rozdział władza i religia był nie możliwy. Kapłaństwo było elementem ustroju politycznego i społecznego. Urząd pontifex maximus czyni głowę państwa głową religii państwowej.
Organizacja Kościoła
Podstawowe struktury kształtują się w dwóch pierwszych wiekach (prortokatolicyzm).
1.Struktura gminy jerozolimskiej (Jakub i Dwunastu)
Ø Dwunastu – tytuł apostoł po raz pierwszy pojawia się u św Pawła w rozumieniu etymologicznym apostolos- wysłaniec. Apostołami są ci, których Chrystus powołał do głoszenia Ewangelii. Niektórzy z Dwunastu prowadzili działalność misyjną ale przede wszystkim byli osiadłymi zwierzchnikami Kościoła. Na ich czele stał Triumwirat: Piotr, Jan, Jakub(nazywany Bratem Pana, nie zalicza się do 12, staje na czele kościoła judeochrzescijańskiego)
Ø Starsi – presbyteroi, uprawnienia administracyjne ( tytuły i funkcje zapożyczone z organizacji synagogalnej judaizmu, )
Ø Siedmiu – mieli służyć przy stołach, w praktyce głoszą słowo Boże, (po śmierci Szczepna i rozproszeniu wiernych , nastąpiło rozwiązanie kolegium siedmiu, wątpliwe czy to pierwotna forma Diakonatu?)
2.Organizacja wspólnot pawłowych w kontraście do organizacji kościoła Jerozolimskiego:
- władza ma charakter charyzmatyczny(Duch Św. wyznacza ludziom zadania i zsyła im łaskę)
- Triada najważniejszych funkcji: apostołowie, prorocy, didaskaloi (uczeni w Piśmie)
- Paweł sprawuje władzę nad założonymi gminami osobiście lub za pośrednictwem uczniów
Jednak z czasem w kościołach poza palestyńskich zaczynają powoli pojawiać się Starsi, episkopoi (czyli sprawujący pieczę ) i diakoni, wszyscy wybierani przez gminy. Godności kapłańskie i charyzmatyczne powoli zanikają. Związane z nimi uprawnienia przenoszą się na urzędy instytucjonalne , a piastujący je kapłani przekazują godność następcom przez nałożenie rąk czyli ordynację (udzielnie święceń).
W pismach ojców apostolskich z końca i i początku II w jest mowa o 2 typach funkcji
· Diakoni czuwają nad życiem materialnym wspólnot i działalnością charytatywna
· Prezbiterowie, biskupi przewodnicy duchowi, pełniący funkcje liturgiczne
Ich funkcje są kolegialne tzn. w gminie jest wielu diakonów i wielu biskupów-prezbiterów.
W początkach II w (Listy Ignacego z Antiochii) inny podział: w każdej gminie są: diakoni , prezbiterzy , a na ich czele biskup – początek episkopatu monarchicznego. Początkowo tylko biskup miał prawo celebrowania eucharystii, później wraz z mnożeniem się gmin część jego uprawnień przeszła na prezbiterów. W końcu tej ewolucji biskupi występują na czele tylko w większych ośrodkach.
Po ustaleniu hierarchii diakonów, kapłanów i biskupów, pojawia się idea biskupów – sukcesorów w prostej linii apostołów. Uważa się ze pierwszy biskup każdej gminy został mianowany przez jednego z apostołów , władza ta jest przekazywana następcy przez nałożenie rak, ciągłość sukcesji apostolskiej ma zapewnić prawowierność doktrynalną.
Siedziby biskupie w większych metropoliach mają wyższość w porównaniu z prowincjonalnymi (często to nadrzędność Kościoła macierzystego do Kościołów przez niego założonych). Pojawia się tytuł metropolity czyli arcybiskupa i organizacja prowincji kościelnych. Wśród metropolii wyróżniają się Aleksandria, Antiochia i Konstantynopol – otrzymują tytuł patriarchatów pierwszeństwo upomina się Rzym jako iż kościół tam założony został przez Piotra i Pawła. Biskup rzymski- następca Piotra dąży do prymatu ,jaki Piotr miał nad apostołami. Papiestwo kształtuje się znacznie później. Strażnikami wiary i przedstawicielami władzy są zebrania biskupów – synody prowincjonalne, regionalne lub ekumeniczne czyli powszechne (325 Nicea, 381 Konstantynopol).
Sytuacja polityczna
Po rządach Dawida i Salomona państwo rozbite na 2 części przez schizmę:
Na północy Izrael ze stolica Samarią , na południu królestwo judejskie z Jerozolima zdobyte przez ; 722- Asyryjczyków, 586 Nabuchodonozora. Ludność uprowadzona do Mezopotamii- krotka niewola ok.50 lat- król perski Cyrus, po wkroczeniu do Babilonii539, kładzie kres istnieniu państwa chaldejskiego. Pozwala Żydom wrócić do ojczyzny. Ustrój liberalny, pozwala na udział w rządach miejscowych notabli., wolność religijna. Pozwala odbudować świątynię jerozolimska.Za Dariusza I koniec budowy. 2 stulecia pokoju pod panowaniem perskim.
Pokonanie imperium perskiego przez Aleksandra wielkiego –po jego śmierci 323 r, 2 monarchie Ptolemeuszów i Seleucydów walczą o Palestynę. Wcielono ja najpierw do królestwa Egiptu, potem Syrii ( okres znacznej wolności). Za czasów rządów Antiocha IV Epifanesa (175-164) – przymusowa hellenizacja, by zjednoczyć królestwo, złupił świątynie, zawiesił sprawowanie tam kultu, zabronił tradycyjnych rytuałów, obrzezania, stosowania nakazów prawa.
167r- powstanie Machabeuszów, bunt zainspirowany przez hasidim (poboznych) rozpoczał się w Modein pod przywództwem Matatiasza, po jego śmierci na czele ruchu stanął jego syn Juda, zwany Machabeuszem (tzn.kowal, młotnik).
Palestyna znów niezależna , pod zwierzchnictwem królów Antiochii, lecz faktycznym panowaniem dynasty Machabeuszów, królów i arcykapłanów, zwanych Hasmonuszami od dziadka Mamtatiasza Hasmona. Ustrój trwał 100 lat. Wykorzystując spory wew miedzy dwoma władcami żydowskimi, Pompejusz zdobywa Jerozolimę. Pozycja cesarstwa wzmacnia się po wygaśnięciu dynastii Hasmoneuszów, gdy królem zostaje Herod Idumejczyk (40-4 rp.n.e) Po śmierci Heroda zwanego Wielkim , królestwo podzielono miedzy jego synów Archelaus objął władze w Judei., okrutny tyran w 6 wne został usunięty przez Augusta , a Judeę wcielono do cesarstwa rzymskiego. Za Heroda Agrypy i – wnuka Heroda Wielkiego cesarz Klaudiusz przywrócił jedność obszarów palestyńskich (41-44 r.n.e). Po jego śmierci Palestyna przechodzi w ręce prokuratora rzymskiego.
66-70 r – rewolta i zburzenie Jerozolimy i świątyni przez Tytusa. Zlikwidowano resztki niezależności, upadek roli sanhedrynu. Miejsce prokuratora zajął legat - ściślejsze włączenie w system administracyjny cesarstwa.
132-135 – powstanie Bar-Kchoby, który ogłosił się mesjaszem, zakończone klęska, za czasów Hadriana. Na ruinach Jerozolimy powstało miasto pogańskie Aelia Capitolina, do którego żydzi mieli wstęp wzbroniony, od końca II w Rzym wyznaczał patriarchę - etnarchę, o władzy czysto religijnej.
Emigracja:
Po zwycięstwie Cyrusa część żydów deportowanych za Nabuchodonozora wraca do kraju , część pozostała w Mezopotamii. Zbrojna interwencja Pompejusza i 2 wojny judejskie sprawiły ze sporo Żydów znalazło się w stolicy. Żydzi emigrowali również spontanicznie. W epoce hellenicznej wspólnoty żydowskie istniały na wsch wybrzeżach morza śródziemnego, w Aleksandrii, Antiochii, w Syrii i Azji Mniejszej. W czasach rzymskich ogarniały zachodnie prowincje cesarstwa, afrykańskie i europejskie .Więcej Żydów mieszka poza Palestyna niż w diasporze.
Partykularyzm i uniwersalizm
· Partykularyzm – tendencja do zamykania się w sobie(jej zwolennicy kapłan Ezdrasz i Nechemiasz)- z braku wolności w Palestynie pod władaniem Persów należy uratować odrębność Izraela ; zakaz małżeństw mieszanych, rozwiązywanie już zawartych związków, coraz ściślejsze i szczegółowe prawa rytualne np. dot odżywiania się .Rytuał odgrywa zasadniczą role w życiu religijnym. Tendencja separatystyczna rozwijała się za czasów 2-giej świątyni. Prorok Ezechiel stwierdza ze kult Jahwe można odprawiać tylko w świętym mieście, stolicy Izraela, i środku całego świata. Kult Jahwe wymaga wypełnienia drobiazgowego każdego szczegółu prawa. Przepisy rytualne równie ważnej jak nakazy bo gwarantują czystość. Nie ma wiec propagowania religii, a poganie są wykluczeni z Przymierza miedzy Bogiem a Izraelem. należy się wystrzegać stosunków z nie –Żydami oraz żydami odstępcami (Samarytanie - przeciwstawna jerozolimskiej świątynia na górze Garizim)
· Drugi nurt uniwersalizm – ks. Izajasza- Bóg chce być Bogiem wszystkich narodów, obowiązkiem Izraela jest nawrócić pogan na wiarę w Boga. Ks. Rut(dynastii królewska z cudzoziemki, walka z zakazem małżeństw mieszanych) – Rut Moabitka wyszła za mąż za Izraelczyka , nawraca się na monoteizm, a po jego śmierci
poślubia Booza i rodzi dziadka króla Dawida. Ks Jonasza (podważa przekonanie że poganie są skazani na wytępienie – Niniwa (Babilon)długo korzystał z bożej łaskawości , gdyż było tam dużo niewinnych dzieci, oraz Bóg chciał dać możliwość mieszkańcom odpokutowania za grzechy )
Palestynskie sekty
Żydowski historyk Józef Falwiusz rozróżnia (II poł I w.n.e) następujące sekty:
· Saduceusze – przedstawiciele arystokracji kapłańskiej, przewodniczą obrzędom w świątyni, konserwatyści, trzymają się ściśle Prawa pisanego , odrzucają wszelkie nowości w kwestii wiary, wrogość wobec ruchów mesjańskich, które mogą naruszyć ustalony porządek. Udzielają poparcia władzy rzymskiej , która ten porządek utrzymuje. Nie interesuje ich nawracanie pogan
· Faryzeusze – znaczy oddzieleni, maja największe wpływy, uważają się za tych , którzy najściślej trzymają się prawa, najbardziej pobożnych, akceptują tradycje ustna objawiona Mojżeszowi razem z prawem pisanym. Chcą uczynić płot dookoła Tory. Przejawiają ogromna troskę o czystość rytualną. Włączają do swojej nauki pojęcia zaczerpnięte z innych filozofii np. iranskiej. Np. wiara w ostateczne zmartwychwstanie bądź wszystkich bądź tylko wybranych. Od gojim – odwracają się z pogardą lub starają się pozyskać dla wiary
· Zeloci – żarliwi, - nieprzejednany agresywny nacjonalizm, pragną przy pomocy siły przyśpieszyć nastanie królestwa bożego. Obcy są dla ich wrogami. Utrzymują w Palestynie stan niepewności . Są inspiratorami powstania 66-70
· Essenczycy- zamknięta wspólnota, typu monastycznego, żyli na pustyni, tylko wtajemniczonym udzielali wiedzy ezoterycznej(określani jako faryzeusze w najwyższym stopniu).Ruch prwdop. zrodził się w przeddzień powstania machabejskiego z protestu wobec Hasmoneuszów(zbyt świecki , pojednawczych i nieprawych kapłanów)Porzucili oficjalną liturgie świątyni, odprawiają własne obrzedy. Uważają się za małą grupkę wybranych , którzy utworzą rdzeń królestwa, Pacyfiści (choć nie do końca). W ich nauce zapożyczenia ze świata pogańskiego – zwłaszcza dualizmu irańskiego
Hellenistyczna diaspora
Żydzi:
· zwolnieni byli z uczestnictwa w obrzędach obywatelskich i religijnych
· gminy miały własną organizację
· monoteizm , i sprzeciw wobec synkretyzmu i prób włączenia Jahwe do panteonu bóstw
To wszystko powodowało niechęć otoczenia i antysemityzm. Żydzi spoza Palestyny płacili na rzecz świątyni podatek, odbywali pielgrzymki na góre Syjon. Skrajne nacjonalizmy w diasporze były słabsze. Żydzi byli równi innym mieszkańcom, którzy nie byli dla nich najeźdzcami. W niektórych przypadkach ulegali wpływowi kultury greckiej np. języka. Powstaje Septuaginta. Głównym ośrodkiem kultur Judeo –hellenistycznej jest Aleksandria.
Filon AleksandryjskiŚciśle trzyma się przepisów i uznaje całość Prawa. Stara się wyjaśnić te sprawy , które budzą sprzeciw u Żyda i wypełniać luki. Święty tekst Pentateuch jest źródłem prawdziwego poznania. Filozofia laicka jest tylko odbiciem pisma objawionego, a Platon jest uczniem Mojżesza. Główne elementy swojej filozofii czerpie z platonizmu, z teorii przeciwieństw; miedzy światem zmysłowym a światem idei, miedzy materią a duchem. Przy pomocy egzegezy alegorycznej interpretuje Pismo. np. Adam jest duszą która uległa pokusie, Noe- to sprawiedliwość. Każdy z wielkich patriarchów uosabia jakaś cnotę. Mojżesz świętość całkowitą. Boże objawianie zwraca się do wszystkich ludzi dobrej woli. Miedzy bogiem a światem materialnym buduje hierarchie bytów pośrednich, które utożsamia z ideami platońskimi lub zastępami anielskimi z wierzeń żydowskich – nazywa je potęgami lub logoi. Na szczycie piramidy bytów niebiańskich znajduje się Logos , który jest najbliższy boga, jest to byt zbiorowy który jednoczy w sobie byty pozostałe i uczestniczy w boskiej naturze choć nie jest równy bogu. Element duchowy duszy ludzkiej jest cząstką logosu i za jego pośrednictwem dusza ludzka może powrócić do Boga. Gdyby nie Filon myśl chrześcijańska mogłaby podążać w zupełnie innym kierunku- syntezę Bilbii i filozofii do której on dążył podjęli autorzy chrześcijańscy pierwszych stuleci. Jest on prekursorem uniwersalizmu chrześcijańskiego i poprzednikiem ojców Kościoła. Z Filona Kościół korzystał budując chrześcijańska naukę o logosie, a jego interpretacja alegoryczna posłużyła do odrzucenia przepisów żydowskich rytualnych, uznając ich symbolikę a nie znaczenie dosłowne.
Synagoga
Synagoga przyjęła się najpierw za Jerozolimą , wśród Żydów którzy nie mogli być bywalcami świątyni. Nie miała być ona konkurencją lecz zastąpić ja z a zachowaniem zakazów kultu ofiarnego poza świętym miastem. Dzięki niej judaizm mógł przezwyciężyć kryzys po zburzeniu świątyni. W synagodze nie ma ofiar , urzędów kapłańskich, obecność kapłana nie jest wcale konieczna,. Obok kapłana – mistrza obrzędów religijnych powstaje grupa uczonych w Prawie, którzy wypierają powoli kapłanów jako przewodników ludu żydowskiego. Nazywa się ich rabini czyli mistrzowie. Początkowo wywodzili się zapewne z kasty kapłańskiej , potem związani ze stronnictwem faryzeuszy. Uważa się ze synagoga to zwycięstwo faryzeuszy nad skostniałym judaizmem saduceuszy. Wyraz synagoga oznacza dziś miejsce kultu judaizmu , dawniej z gr. ozn wspólnotę wiernych. Każdy może komentować pismo nie tylko rabin.
Prozelityzm żydowski
Kult synagogalny – kultem publicznym, każdy mógł wejść tam. 2 typy prozelitów: tacy, którzy przyjmowali judaizm bez zastrzeżeń , z obrzezaniem i wszystkimi rytuałami- byli traktowani na równi z Żydami
Którzy wyrzekali się bałwochwalstwa, wyrażali wiarę w boga, i przyjmowali dekalog oraz minimum przepisów rytualnych (jedzenie, byli liczniejsi i nazywa się ich noachitami , gdyż przestrzegali przykazań noachickich, które bóg dyktował Noemu, )Za czasów Konstantyna ruch prozelicki żydowski traci na znaczeniu ze wzgl na chrześcijańską działalność misyjną. Judaizm by się obronić przed chrześcijaństwem kładł nacisk na prawo rytualne które podkreślało jego stanowisko narodu wybranego i izolowało od gojim. Uniwersalizm Chrystianizmu; od początku rekrutuje się z pogan, odrzuca obyczaj obrzezania i prawo naturalne., nauczając o zbawicielu wcielonym, zmarłym i zmartwychwstałym, staje się najdoskonalszym typem religii zbawienia, której wariantem były kulty misteryjne odpowiadające potrzebom pogańskiej duszy.
... [ Pobierz całość w formacie PDF ]