Cynności w Procesie Karnym - dr J. Zagrodnik, UŚ
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Czynności w Procesie Karnym
Dr J. Zagrodnik
05.03.2011r.
FAKTY PROCESOWE
Przez fakty procesowe rozumie się względnie zwarte ogniwo w ruchu procesowym z którym prawo wiąże określone skutki procesowe. W procesie karnym nie wszystkie fakty (czynności) są uregulowane. W ramach faktów procesowych możemy wyróżnić fakty procesowe oraz czynności procesowe.
Przez zdarzenie procesowe rozumiemy fakty procesowe, które występują niezależnie od zachowania się uczestników procesu karnego. Odgrywają one mniejsze znaczenie w procesie karnym, a przybierają postać np. upływu określonego terminu czy też śmierci oskarżonego.
Kluczowa rolę spełniają czynności procesowe, przez które rozumie się zachowania uczestników procesu karnego, z którymi ustawa wiąże określone skutki procesowe. O takich zachowaniach możemy mówić zarówno w sensie pozytywnym (działanie np.; wniesienie zażalenia), jak i negatywnym (zaniechanie np.: rezygnacja z wniesienia zażalenia).
W pierwszym przypadku skutkiem procesowym będzie uruchomienie kontroli odwoławczej w drugiej natomiast uprawomocnienie się orzeczenia.
Czynności procesowe mogą mieć także charakter złożony lub prosty. Ze względu na charakter i treść czynności procesowych możemy je podzielić na:
- lczynności faktyczne llspostrzeżenia procesowe zwane także czynnościami receptywnymi lloświadczenia l
Czynności faktyczne mogą przedstawiać się jako przesłuchanie, zatrzymanie, podsłuch.
Spostrzeżenia procesowe wiąże się z przyjęciem do wiadomości określonych oświadczeń np. w związku z odebraniem zeznań, czy wyjaśnień oskarżonego.
Czynności procesowe możemy podzielić na wyraźne i dorozumiane.
Czynności wyraźne: dokonane w sposób jednoznaczny.
Czynności dorozumiane: poprzez pewne skutki procesowe przypisuje się określonym zachowaniom niekoniecznie jednoznacznie wskazującym na chęć osiągnięcia tych skutków.
Odwołując się do przykładu: przystąpienie prokuratora do ścigania w sprawie z oskarżenia prywatnego. Może mieć ono miejsce w sposób wyraźny: wniesienie aktu oskarżenia w takiej sprawie, albo w sposób dorozumiany np.: poprzez dokonanie jakiejkolwiek innej czynności w toku postępowania zainaugurowanego przez oskarżyciela prywatnego.
Oskarżycielem posiłkowym lub prywatnym jest pokrzywdzony, tyle że w pierwszym wypadku co do zasady przestępstwem ściganym z oskarżenia publicznego, a w drugim wypadku przestępstwem ściganym z oskarżenia prywatnego. Pokrzywdzony uzyskuje ten status po spełnieniu pewnych przesłanek określonych w ustawie (złożenie oświadczenia, że chce działać w charakterze oskarżyciela posiłkowego; w przypadku oskarżyciela prywatnego: wniesienie skargi prywatnej do sądu).
Oświadczenia w procesie karnym
Oświadczenia wiedzy: przez oświadczenia wiedzy należy rozumieć uzewnętrznienie treści psychicznych uczestnika procesu karnego mający charakter informacyjny o faktach. W ramach takich oświadczeń można wyróżnić:
- lsprawozdania procesowellprotokoły llprzytoczenia procesowe lloświadczenia procesowe l
W ramach oświadczeń wiedzy zasadnicza rola przypada wyjaśnieniom oskarżonego, zeznaniom świadka i opinią biegłych.
Oświadczenia woli są to uzewnętrznienia treści psychicznych uczestników postępowania karnego zmierzających do osiągnięcia pewnych w prawie karnym procesowym skutków. Dzielimy je na oświadczenia o charakterze postulującym oraz oświadczenia władcze in. imperatywne.
Oświadczenia postulujące są zwykle formułowane przez strony procesowe. Strona czynna w prawie karnym: oskarżyciel publiczny, oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny lub powód cywilny. Strona bierna: oskarżony.
Oświadczenia postulujące maja postać wniosków lub skarg. Wyjątkowo jednak można mówić o oświadczeniach postulujących sądu jako organu prowadzącego postępowanie. Przykładem tego rodzaju oświadczenia sądu jest postanowienie w drodze którego następuje zwrócenie się z pytaniem prywatnym do sądu najwyższego, czy też zwrócenie się do sądu wyższego rzędu o przekazanie sprawy do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli większość osób, które należy wezwać na rozprawę zamieszkuje z dala od sądu właściwego miejscowo, a blisko sądu, któremu sprawa miałaby zostać przekazana.
Oświadczenia imperatywne przybierają postać decyzji wydawanej przez organy procesowe i są wiążące dla pozostałych uczestników postępowania. Oświadczenia imperatywne dzielimy na: orzeczenia ( gdzie wyróżniamy wyroki i postanowienia) oraz zażalenia.
Atrybuty czynności procesowych (charakterystyka):
- l
dopuszczalność llważność llskuteczność czynności procesowe mają charakterllprawomocność ogólny i teoretycznyllodwoływalność l
Dopuszczalność czynności procesowych wiąże się z prawnym uwarunkowaniem możliwości ich dokonania. Na tym tle powstaje pytanie, czy w procesie karnym dopuszczalne są tylko takie czynności, które są wprost przewidziane, czy też możliwe jest dokonanie innych czynności procesowych. Odpowiedź wymaga uwzględnienia specyfiki procesu karnego jako zjawiska dynamicznego i przyjęcia, że nie byłoby możliwe szczegółowe uregulowanie wszystkich czynności, które składają się na jego bieg. To spostrzeżenie pozwala przyjść założenie zgodnie z którym w procesie karnym należy uznać za dopuszczalne wszystkie czynności, które nie są zabronione w obowiązujących przepisach. Zabronienie o którym mowa może wynikać bądź z wyraźnego zakazu, bądź też z zakresu przyznanych uprawnień. Zakaz związane z zakresem uprawnień wiąże się z ograniczeniem dopuszczalności dokonania danej czynności, np. poprzez przyjęcie, że możliwe jest jej dokonanie tylko w trzech układach procesowych, albo w odniesieniu do trzech grup czynności procesowych. Stąd można wyprowadzić wniosek, że w układzie procesowym lub w przypadku czynności procesowych nie mieszczących się w ustawowym wykazie, dokonanie danej czynności jest zabronione, a co za tym idzie niedopuszczalne.
Niedopuszczalność czynności procesowych może wynikać z następujących okoliczności:
- lz dokonania takiej czynności mimo wyraźnego zakazullz dokonania czynności poza zakresem uprawnieńllz dokonania czynności po upływie terminu rekruzyjnego lub zawitegollz dokonania takiej czynności przez osobę nieuprawnioną lub bez wymaganego uprawnienia do dokonania danej czynnościllz niedochowania warunków wymaganych dla danej czynnościl
Czynność niedopuszczalna organu procesowego może skutkować:
- lUchybieniem procesowym o charakterze rażącym, wymagającym bezwzględnego uchybienia orzeczenia (art. 439 kpk ),llUchybienie procesowe, które jako względna przyczyna odwoławcza (art. 438 kpk) może skutkować zmianą lub uchyleniem orzeczenia,llMoże nie wywoływać żadnych negatywnych konsekwencji jeśli chodzi o treść wydanego orzeczenia.l
Ważność czynności procesowych jest wyjaśniona poprzez stwierdzenie, że czynność procesowa, która nie posiada tego atrybutu nie wywołuje skutków procesowych od chwili jej wykonania (ex tunc).
Obecnie ustawodawca nie przewiduje konstrukcji stwierdzenia nieważności, ani w odniesieniu do orzeczeń, ani w odniesieniu do innych czynności procesowych. W przypadku orzeczeń konstrukcja ta była przewidziana w skreślonych przepisach art. 101-104 kpk. Jej istotę stanowiło założenie zgodnie z którym orzeczenie dotknięte najdalej idącymi uchybieniami procesowymi jest nieważne (ipso iure) od chwili jego wydania. W drodze procesowej dochodzi tylko do następczego stwierdzenia tej nieważności w orzeczeniu o charakterze deklaratoryjnym.
Skuteczność czynności procesowych jest związana z wywołaniem przez daną czynność skutków procesowych, które ustawa wiąże z jej dokonaniem. Bezskuteczność czynności procesowych należy identyfikować z sytuacją, w której czynność procesowa nie wywołuje skutków zamierzonych przez dokonującego jej uczestnika procesu.
Prawomocność orzeczeń jest atrybutem tylko tych czynności, jakie stanowią orzeczenie w postaci wyroków lub postanowień. Należy przy tym zaznaczyć, że nie każde postanowienie uzyskuje cechę prawomocności.
Dwa aspekty prawomocności:
1. Prawomocność formalna: należy rozumieć niepodważalność orzeczenia za pomocą zwyczajnych środków odwoławczych (zażalenie, apelacja).
2. Prawomocność materialna
Prawomocność formalna i materialna to te same aspekty prawomocności.
Niepodważalność orzeczenia (prawomocność formalna) może być konsekwencją rozmaitych okoliczności, np.
- lwynikać z nie wniesienia środka odwoławczego,llwynikać z upływu terminu do złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku na piśmie dla ostatniego z uprawnionych,llwynikać z pozostawienia bez rozpatrzenia środka odwoławczego przez sąd odwoławczy,llz pozostawienia bez rozpatrzenia cofniętego środka odwoławczego przez sąd,llz odmowy przyjęcia środka odwoławczego przez prezesa sądu,llstanowić konsekwencję wyczerpania toku instancji.l
W większości przypadków dotyczy to ostatniego z uprawnionych.
Prawomocność materialna wiąże się z zakazem ne bis in idem (nie dwa razy o to samo) przewidującym, że niedopuszczalnym jest prowadzenie drugiego postępowania przeciwko tej samej osobie o ten sam czyn, albo kontynuowanie wcześniej prawomocnie zakończonego postępowania o ten sam czyn tej samej osoby.
Prawomocność materialna działa:
- ldo wewnątrz- polega na tym, że nie jest możliwe kontynuowanie postępowania prawomocnie zakończonegollna zewnątrz – zakaz wszczęcia kolejnego postępowania przeciwko tej samej osobie o ten sam czyn. Naruszenie takiego zakazu stanowi uchybienie procesowe należące do bezwzględnych przyczyn naruszenia orzeczenia.l
Nie każde orzeczenie wiąże się z aspektem prawomocności materialnej.
Odwołalność czynności procesowych należy rozpatrywać odrębnie w stosunku do organów procesowych i odrąbie w stosunku stron procesowych. W przypadku organów procesowych należy uznać za regułę nieodwołalność decyzji procesowych. Wyjątki w tym zakresie musza znajdować wyraźne oparcie w przepisach ustawy.
Do takich wyjątków należy zaliczyć:
- lpostanowienie o oddalenie wniosku odwoławczego: sąd może dopuścić dowód mimo jego wcześniejszego oddalenia bez względu na to czy pojawiły się nowe okoliczności, które by to uzasadniały. W istocie podkreśla się że mamy do czynienia z wydaniem postanowienia o podobnej treści llpostanowienie o zastosowaniu środka odwoławczego: polega ona na uchyleniu lub zmianie z urzędu jeśli ustały okoliczności stosowania danego środka llpostanowienie o przedstawieniu zarzutów; modyfikacja takiego postanowienia następuje wówczas, gdy podejrzanemu należy zarzucić inny czyn oprócz zarzucanego dotąd wydanym postanowieniu o postawieniu zarzutów. Czyn zarzucony podejrzanemu uległ istotnej zmianie oraz wtedy, gdy czyn zarzucany podejrzanemu należy zakwalifikować na podstawie surowszego przepisu. Tymczasowe aresztowanie stosuje tylko sąd. l
Konwalidacja czynności procesowych
Konwalidacja czynności procesowych oznacza „uzdrowienie”, naprawienie wadliwej czynności procesowej.
Może być konsekwencją następujących faktów:
1. Zmiany stanu prawnego kiedy w myśl nowych przepisów dotychczasowa waga czynności procesowych nie ma znaczenia.
2. W skutek pewnych zdarzeń niezależnych od stron np. upływ czasu związanych z danym postępowaniem czynności zdziałane przez małoletniego, pokrzywdzonego, nieuprawnionego przestaje być wadliwa, gdy osiąga on pełnoletniość w toku procesu karnego.
3. Na skutek usunięcia przyczyn wadliwości czynności procesowych bp uzupełnienie braku pisma procesowego.
Konwersja czynności procesowych polega na tym, że za pomocą jednej czynności procesowej dzieją się skutki właściwe dla niej samej, a ponadto też dla innej czynności procesowej.
Przykład: wniesienie w terminie 7dni od dnia ogłoszenia wyroku apelacji (czyli uruchomienie postępowania odwoławczego); ta czynność wywołuje skutki właściwe dla niej samej, a ponadto dla wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku na piśmie.
Konwalidacja – uzdrowienie czynności prawnej dotkniętej wadliwością. Jest to przewidziana przez normy prawne możliwość uznania z mocą wsteczną konkretnej czynności prawnej za ważną, pod warunkiem spełnienia określonych przez ustawę przesłanek. W procesie karnym konwalidacja polega na usuwaniu wad czynności i całego postępowania przed wydaniem orzeczenia kończącego proces. Naprawa tych uchybień odbywa się bez wnoszenia środków odwoławczych. Konwalidacja nie jest możliwa w przypadku nieusuwalności wadliwości czynności procesowej np. gdy upłynął termin, w którym możliwe było uzdrowienie czynności.
Konwalidacja wadliwości czynności prawnej może nastąpić:
- z mocy samego prawa (bez wykazywania inicjatywy przez uczestników procesu)
- wskutek zdarzeń faktycznych wywierających skutki w sferze prawa karnego procesowego np. osiągnięcie pełnoletniości przez nieletniego pokrzywdzonego działającego w procesie bez przedstawiciela ustawowego
- z inicjatywy strony procesowej, która uzupełnia dotychczasowy brak np. przez uzupełnienie braków pisma procesowego
- przez powtórzenie wadliwej czynności prawnej w sposób prawidłowy
- czynność wadliwa może być powtórzona przez ten sam organ, który jej dokonał – na tym samym etapie postępowania, bądź przez inny organ w następnym stadium
- ponowne przeprowadzenie określonej czynności jest fizycznie niemożliwe
- powtórzona czynność nie traci swojego znaczenia dla procesu
- powtórzenie czynności procesowej jako metoda jej konwalidacji w rzeczywistości oznacza wykonanie drugiej, nowej czynności tego samego rodzaju i wówczas nie czynność wadliwa, lecz czynność nowa staje się podstawą konwalidacji.
Konwersja polega na uzdrowieniu czynności prawnej dotkniętej nieważnością poprzez jej zmianę. Wadliwa czynność procesowa wywołuje skutki procesowe innej czynności np. wniosek o ściganie złożony w przypadku przestępstwa ściganego z urzędu będzie wywierał skutki zawiadomienia o przestępstwie. Inaczej niż w przypadku konwalidacji uzdrowienie nie polega na utrzymaniu w mocy wadliwej czynności lecz na zamianie wadliwej czynności na inną czynność prawną zastępczą.
06.03.2011r.
TERMINY PROCESOWE
O terminach procesowych można mówić w różnych aspektach (wielorakie znaczenie):
1) mając na myśli pewną przestrzeń czasową, w której należy dokonać określonej czynności, to jest właściwe rozumienie terminów procesowych. Ta przestrzeń czasowa oznacza się pewnym początkiem i końcem.
Do tak rozumianych terminów stosuje się zasady obliczania terminów przewidzianych w KPK.
2) wskazanie poprzez końcowy moment, w którym dana czynność procesowa może być dokonana. Następuje to najczęściej poprzez wskazanie etapu procesowego, do którego można zrealizować tą czynność.
Przykład: do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego, czyli odczytania aktu oskarżenia można złożyć oświadczenie, że chce się działać w charakterze oskarżyciela posiłkowego czy wniosek o wyłączenie sędziego.
3) wiążą się one z oznaczeniem okresu stosowania pewnych środków np. tymczasowego aresztowania czy podsłuchu
4) wiążą się z terminami rozprawy, ściśle mówiąc z jej odroczeniem lub przerwaniem ; w pewnych przypadkach przekroczenie takich terminów może skutkować koniecznością prowadzenia rozprawy od początku.
Terminy procesowe
§ ustawowe
§ ustanowione przez organ procesowy
np. w związku z przeprowadzeniem ekspertyzy przez biegłego
Terminy ustawowe:
§ stanowcze – kluczowe w procesie karnym
§ porządkowe
Terminy stanowcze:
§ zawite
§ prekluzyjne
§ inne terminy stanowcze
Terminy stanowcze są to terminy, których przekroczenie powoduje bezskuteczność czynności procesowej albo wywołuje inne skutki procesowe.
Terminy zawite (zasadnicza grupa terminów): jest to grupa terminów, które definiuje ustawodawca KK przyjmując, że są to terminy od wniesienia środka zaskarżenia oraz inne, które ustawa za zawite uznaje. Środki zaskarżenia można rozumieć szeroko, obejmując nim nie tylko środki odwoławcze, ale także inne środki zaskarżenia np. sprzeciwy. Wątpliwości budzi właśnie odczytanie drugiego elementu składowego odczytanej definicji. Chodzi o to, czy do uznania danego terminu za zawity wymagane jest nazwanie go w ten sposób przez ustawodawcę. Najwięcej zwolenników zdobywa stanowisko w ramach którego udziela się odpowiedzi twierdzącej na postawione pytanie.
art. 120 KPK – uzupełnienie braków pism procesowych
Można wyróżnić odmienne stanowisko, k...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]