Cyboran Leon (przeł.) - Klasyczna Joga Indyjska(1), Ezo
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
BIBLIOTEKA KLASYKÓW FILOZOFII
KLASYCZNA JOGA INDYJSKA
JOGASUTRY PRZYPISYWANE PATAŃDśALEMU
i
JOGABHASZJA
CZYLI KOMENTARZ DO JOGASUTR PRZYPISYWANY WJASIE
PrzełoŜył z sanskrytu, opatrzył przypisami, napisał wstęp i posłowie oraz ułoŜył słownik terminów
LEON CYBORAN
1986
PAŃSTWOWE WYDAWNICTWO NAUKOWE
Tytuły oryginałów.
(Yogasutra)
(Yogabhasya)
Przygotował do druku i przedmową opatrzył Wiesław Kowalewicz
Okładkę i obwolutę projektował
Wiesław Kosiński
Redaktor Hanna Marciniak
Redaktor techniczny Grzegorz Bączkowski
Korektor Małgorzata Dudkowa
© Copyright by
Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa 1986
ISBN 8301053542
SPIS TREŚCI
Przedmowa
Wartość fonetyczna znaków transkrypcyjnych
Wykaz skrótów
Oznaczenia edytorskie
WSTĘP. JOGA KLASYCZNA. FILOZOFIA I PRAKTYKA
Joga z róŜnych punktów widzenia
Joga klasyczna
Definicja jogi
Zjawiska świadomościowe
1. Poznanie prawdziwe
2. Błędne poznawanie
a. Niewiedza
b. Świadomość "jestem" – XXVIII, c. Pragnienie – XXIX.
d. Awersja – XXIX. e. Przyzwyczajenie – XXIX
3. Fantazjowanie
4. Sen głęboki
6. Przypomnienia
Praktyka
"JOGASUTRY" PEZYPISYWANE PATAŃDśALEMU I "JOGABHASZJA", CZYLI KOMENTARZ DO
"JOGASUTR" PEZYPISYWANY WJASIE
Księga pierwsza – O samadhi, czyli skupieniu
Księga druga – O sadhanie, czyli ścieŜce jogi
Księga trzecia – O wibhuti, czyli nadludzkich mocach
Księga czwarta – O kajwalii, czyli 'absolutnej wolności (jedyności)
PRZYPISY
Do księgi pierwszej
Do księgi drugiej
Do księgi trzeciej
Do księgi czwartej.
"WIWARANA", CZYLI OBJAŚNIENIE "JOGASUTR" I "JOGABHASZJI”
POSŁOWIE
FILOZOFIA JOGI. PRÓBA NOWEJ INTERPRETACJI
Przedmowa
CZĘŚĆ WSTĘPNA
1. "Jogasutry" – najstarszy traktat jogi
Co znaczy "joga"? Co "joga" oznacza? Joga jako system filozoficzny. Co to sutry? "Jogasutry".
2. Autorstwo i datowanie "Jogasutr"
Autorstwo. ZłoŜoność czy jednolitość tekstu? Datowanie. Bibliografia
3. Stosunek "Jogasutr" do sankhji
Sankhja przedklasyczna. "Sankhjakarika"
4. Trudności językowe
Sanskryt. Sanskryt filozoficzny. Budowa i język "Jogasutr". Trudności transponowania.
5. Komentarze do "Jogasutr"
6. Metoda badania
CZĘŚĆ PROBLEMOWA
1. Cechy wspólne z myślą ogólnoindyjską
Źródła cech wspólnych. Kriyavadin. Reinkarnacja. Ewolucja duchowa. Wyzwolenie. Cel praktyczny.
Joga. Astika. Seśvaravadin. Satkaryavadin.
2. Podział rzeczywistości na podmiot i przedmiot
Podział "całości" na "dwójkę". Podmiot i przedmiot świadomości. Przekształcanie się świadomości.
Stopnie rzeczywistości "przedmiotowej". Poznanie prawdy. Guny. "Prakrti" w "Jogasutrach"
3. Byt podmiotowy
Purusza jako byt. "Widz" istotny i "widz" zjawiskowy. Czy purusza jest jeden, czy liczny?. Refleksje,
wnioski. Przypisy.
O ETYCE INDYJSKIEJ [SZKIC SYNTETYCZNY]
SŁOWNIK TERMINÓW Z INDEKSEM
PBZEDMOWA
Przekład "Jogasutr" i " Jogabhaszji" – podstawowych dzieł klasycznej jogi – jest wynikiem
siedemnastoletniej intensywnej pracy Leona Cyborana, wybitnego znawcy filozofii indyjskiej. Są to
pierwsze traktaty filozoficzne staroŜytnych Indii ukazujące się w całości w tłumaczeniu na język polski
z oryginału sanskryckiego.
Dokonanie oceny wartości przekładu jest sprawą niezwykle trudną. Potrzeba do tego bowiem nie
tylko znakomitej znajomości sanskrytu filozoficznego oraz całej literatury tematu, lecz przede
wszystkim głębokiego wglądu w samą jogę.
Do zajmowania się filozofią indyjską predestynowały Leona Cyborana kwalifikacje rzadko
spotykane w świecie, bo zarazem filozoficzne [w 1952 r. ukończył na Uniwersytecie Wrocławskim
filozofię ze specjalizacją: psychologia w zakresie nauk filozoficznych] i filologiczne [w 1963 r. ukończył
filologię indyjską na Uniwersytecie Warszawskim]. Jego interpretacja staroŜytnej jogi, w wielu waŜnych
kwestiach bardzo oryginalna i nowatorska, spotkała się z duŜym uznaniem wśród joginów i wybitnych
uczonych indyjskich, jak np. u cieszącego się wielkim autorytetem pandita Mahamahopadhyaya
Gopinath Kaviraja z Benares. Ci sami darzyli ponadto Leona Cyborana wielkim uznaniem i
szacunkiem za, niezwykle wysoko cenioną w filozofii i kulturze indyjskiej, zgodność charakteru i
postępowania z ideałami teoretycznymi. Nadali mu teŜ zaszczytne imię Sinha Siwowarn – Lew z rodu
Siwy (ze stanu, "barwy" Siwy).
Przekład "Jogasutr" i "Jogabhaszji", zamierzony przez tłumacza jako praca habilitacyjna na
wydziale filologii indyjskiej Uniwersytetu Warszawskiego, był juŜ prawie ukończony w 1971 r.
JednakŜe – w związku z rozpoczęciem pracy dydaktycznej w Akademii Teologii Katolickiej [w 1972 r.] i
na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim [w 1973 r.], który miał być nowym miejscem habilitacji – Leon
Cyboran zdecydował się napisać inną, ściśle filozoficzną, pracę habilitacyjną. [Streszczenie jej
opublikował w "Studiach filozoficznych" 1976, nr 1011, pt. "Joga klasyczna. Filozofia i praktyka".]
Natomiast przekład "Jogasutr" i "Jogabhaszji" zamierzał wydać w następnej kolejności. Niestety,
tragiczny dzień 3.06.1977 r. nie pozwolił mu ukończyć i opublikować bogatego dorobku wieloletniej
pracy naukowej. Swój powaŜny wkład w badania nad filozofią indyjską zdąŜył tylko w niewielkiej
części ogłosić drukiem. Tym samym nauka polska poniosła niepowetowaną stratę.
Dzieło mniejsze ukazuje się w formie moŜliwie najbliŜszej zamierzeniom Leona Cyborana, w tej
mierze, w jakiej pozwoliły pozostawione przez niego rękopisy, a takŜe moja skromna znajomość tego
niezwykle trudnego tematu. Dokonanie opracowania niniejszego dzieła, jakkolwiek z konieczności
niedoskonałe, poczytuję sobie za wielki zaszczyt i zarazem miły obowiązek ze względu na bezmierną
wdzięczność dla jego Autora, m. in. za natchnienie do wytrwałego poszukiwania prawdy i przekazanie
mi cząstki swej ogromnej wiedzy filozoficznej.
Niniejszy tom składa się z kilku części. Jako wstęp zamieszczono wspomniany juŜ artykuł "Joga
klasyczna. Filozofia i praktyka" poszerzony o napisane przez autora dalsze fragmenty pracy
habilitacyjnej. W sytuacji, gdy tłumacz nie pozostawił specjalnego wstępu, stanowi on najlepsze
wprowadzenie do traktatów jogi klasycznej, ujmując w sposób syntetyczny najwaŜniejsze zagadnienia
jogiczne.
Przekład "Jogasutr" i "Jogabhaszji" uwzględnia wszystkie poprawki i uzupełnienia wprowadzone
przez tłumacza w ostatnich latach pracy. Dokonany został na podstawie następujących dwu wydań
tekstów: 1) "Vacaspatimiśraviracitatikasamvalitavyasabhasyasametani Patanjalayogasutrani" [wydanie
z subkomentarzem_ Waczaspatiego, zwanym takŜe "Tattvavaiśaradi"], "Anandaśramamudranalaye",
nr 47, 1932, oraz 2) "Patanjalayogasutrabhasyavivaranam" of Śankarabhagamtpada [wyd. z
subkomentarzem zwanym "Wiwaraną"], Madras 1952.
Z ponad 800 zaplanowanych przypisów autor pozostawił w postaci skończonej jedynie kilka
pierwszych. Resztę odtworzyłem z jego publikacji i notatek lub teŜ opracowałem na podstawie
sanskryckich komentarzy wtórych – "Tattwawajsiaradi" i "Wiwarany". Początkowy fragment tego
ostatniego komentarza w przekładzie Leona Cyborana zamieszczono jako dodatek. Zawiera on
bowiem cenne objaśnienia szeregu pojęć i zagadnień występujących w "Jogasutrach" i "Jogabhaszji".
Daje ponadto wyobraŜenie o stylu komentarzy wtórnych i elokwencji ich autorów, jakkolwiek nie
obejmuje nawet całości komentarza do pierwszej sutry.
Jako posłowie zdecydowano się zamieścić pracę doktorską Leona Cyborana pt. "Filozofia jogi.
Próba nowej interpretacji", opublikowaną przez PWN, Warszawa 1973 – ksiąŜkę dawno juŜ
wyczerpaną. Do niej odsyła się czytelnika po wszystkie podstawowe wiadomości o tekstach,
sanskrycie filozoficznym, jodze, filozofii indyjskiej itd. Stanowi ona równieŜ nieodzowną pomoc przy
lekturze tekstu, objaśniając i analizując wiele pojęć i złoŜonych zagadnień filozoficznych jogi.
Do posłowia włączono równieŜ artykuł tłumacza pt. "O etyce indyjskiej [szkic syntetyczny]"
[opublikowany juŜ w "Studia Philosophiae Christianae", ATK, 12/1976/2]. Prezentuje on niezwykle
jasno i przystępnie waŜne problemy etyki indyjskiej, pozwalając lepiej zrozumieć kontekst etyczno
społeczny jogi w Indiach.
Słownik terminów jest pierwszym sanskryckopolskim słownikiem indyjskich terminów
filozoficznych. Obejmuje takŜe inne waŜne terminy jogi w ich technicznych znaczeniach, w jakich
występują w tekście "Jogasutr" i "Jogabhaszji". Do słownika włączono równieŜ skorowidz terminów
"Filozofii jogi".
Chciałbym wyrazić swą wdzięczność rodzinie Leona Cyborana: Ŝonie – pani Teresie Malinowskiej i
siostrom – paniom Rozalii Kuczarze i Zofii Muzyce za powierzenie mi Jego rękopisów do
opracowania. Panu Tadeuszowi Suchockiemu dziękuję za spostrzeŜenia wyzyskane przy
opracowywaniu materiałów. Pragnę równieŜ złoŜyć podziękowanie opiniodawcom Wydawnictwa –
prof. Iji LazariPawłowskiej i zmarłemu prof. Eugeniuszowi Słuszkiewiczowi oraz recenzentowi
Wydawnictwa – doc. Krzysztofowi Marii Byrskiemu. Wdzięczny jestem niezmiernie pani redaktor
Hannie Marciniak za nader wnikliwą, krytyczną pracę nad maszynopisem, liczne uwagi i cenne
sugestie. Dziękuję serdecznie wszystkim w Polsce i w Indii, których zachęta i Ŝyczliwość dopomogły w
ukazaniu się dzieła w druku.
Wiesław Kowalewicz
WARTOŚĆ FONETYCZNA ZNAKÓW TRANSKRYPCYJNYCH
Kreska nad samogłoską oznacza długość, np. a, e, o – [tak samo jak ai, au\ są w sanskrycie dyf
tongami; trzeba pamiętać, Ŝe zawsze są długie
r – r samogłoskowe, zgłoskotwórcze
h – po spółgłosce tworzy wraz z nią sanskrycką spółgłoskę przydechową [wymawianą jednym
tchem]
ń – n gardłowe
n, t, d – n, t, d szczytowe (cerebralne); koniec języka dotyka nie zębów, lecz powyŜej zębów
m – oznacza unosowienie [poprzedzającej samogłoski]
h – oznacza przydech posamogłoskowy
' – apostrof zaznacza opuszczane w wymowie krótkie a
c – wymawia się podobnie jak polskie ć lub cz
j – wymawia się podobnie jak polskie dź lub dŜ
n –j wymawia się jak polskie ń
ś wymawia się jak polskie ś
v – w [ale częściowo dwuwargowe]
WYKAZ SKRÓTÓW
Dhat. – "Dhatupatha" /Jbh. – "Jogabhaszja" /Js. – " Jogasutry" /Mbh. – "Mahabharata" /Sk. –
"Sankhjakarika" /Śab. – "Sabarabhasya" /Tattv. – "Tattvavaiśaradi"/ Viv. – "Vivarana"
OZNACZENIA EDYTORSKIE
( ) oznacza zamienność (alternatywę, równowaŜność, równoznaczność, synonim)
' (apostrof przed wyrazem) oznacza, Ŝe wszystko, co jest przed nawiasem poczynając od
apostrofu, jest w nawiasie ujęte zamiennie
[ ] oznacza uzupełnienie, wtręt
[[ ]] oznacza wyraz lub wyrazy, które nie występują we wszystkich odmianach tekstu
kursywę stosuje się tylko dla wyrazów transkrybowanych [np. prajna]
WSTĘP. JOGA KLASYCZNA. FILOZOFIA I PRAKTYKA
Joga (yoga) spotyka się z duŜym zainteresowaniem u ludzi współczesnych. Literatura z tej
dziedziny zalewa światowy rynek księgarski. Powstają liczne szkoły i instytuty nowoczesnej jogi.
Zarówno na Zachodzie, jak w samych Indiach rozpowszechnianie jogi przybiera niejednokrotnie
charakter komercjalny lub sekciarski, obcy duchowi oryginalnej jogi indyjskiej. Rozdaje się dyplomy
joginów (yogin), prowadzi się przyspieszone kursy rzekomej jogi dla niecierpliwych ludzi Zachodu, co
jest zaprzeczeniem samej jogi. Aplikuje się – w celach leczniczych, gimnastycznych, dla odmłodzenia
itd. – wyrwane z całego kontekstu [moralnego, psychicznego] poszczególne ćwiczenia, które jako
wzięte w oderwaniu mogą nieraz dawać wręcz odwrotny skutek. Historyka filozofii indyjskiej i badacza
klasycznego systemu jogi wprawia nieraz w zdumienie i zadumę; niezwykły tupet wielu autorów
ksiąŜek o jodze, powołujących się często na autorytet tekstów klasycznych, a zbyt jawnie
wykazujących słabą i błędną ich znajomość. Zamierza się przeto przedstawić tutaj system jogi
klasycznej, jego filozofię i praktykę, które są ze sobą nieodłącznie związane. Prezentowany tu artykuł
jest streszczeniem i wyborem waŜnych dla czytelnika – zdaniem autora – punktów z obszerniejszej
pracy przygotowywanej na ten temat, a opartej na badaniu oryginalnych tekstów sanskryckich. Nie
będzie tu niestety miejsca na szczegółowe analizy i wywody uzasadniające tezy autora oraz polemiki
ze scholarzami klasycznymi i poklasycznymi lub badaczami naukowymi tego systemu.
Do tekstów jogi klasycznej naleŜą przede wszystkim "Jogasutry" (" Yogasutra"), przypisywane
PatańdŜalemu (Patanjali), nadto "Jogabhaszja" ("Togabhasya") – pierwszy komentarz, przypisywany
Wjasie (Yyasa), oraz komentarze wtóre: "Tattwawajsiaradi" ("Tattvavaiśaradl") Waczaspatiego
(Yacaspati) i niedawno odkryta "Wiwarana" ("Vivarana”), przypisywana Siankarze [Bhagawatpadzie].
Późniejsze komentarze i opracowania sanskryckie – np. króla BhodŜy (Bhoja) i Ŝebraka WidŜniany
(Vijnana) moŜna by juŜ nazwać jogą poklasyczną. Po szczegóły na ten temat i inne wstępne
wiadomości odsyła się czytelnika do ksiąŜki: Leon Cyboran, "Filozofia jogi. Próba nowej interpretacji",
Warszawa 1973 [wznowionej jako posłowie w niniejszym 'wydaniu].
JOGA Z RÓśNYCH PUNKTÓW WIDZENIA
Zanim się czytelnika wprowadzi w gąszcz nauki o jodze, warto dokonać rozróŜnienia punktów
widzenia, z których moŜna ten przedmiot studiować i go oceniać. Niejeden bowiem czytelnik przy
zetknięciu się z nowym zagadnieniem moŜe mieć wobec niego postawę złoŜoną z róŜnorodnych
czynników i przeto łatwo popadać w sprzeczność
1
, nadmierny krytycyzm
2
lub niepoŜądany fanatyzm
3
.
Na jogę moŜna spojrzeć z punktu widzenia (A) społecznego, szeroko pojętego, lub (B) osobistego.
Ten pierwszy punkt moŜna jeszcze podzielić na (1) naukowy i (2) w węŜszym sensie społeczny.
1. Z punktu widzenia naukowego zawsze chodzi o poszukiwanie i znajdowanie prawdy
4
, choćby to
miała być prawda cząstkowa i tymczasowa [nieraz choćby tylko w postaci największego
prawdopodobieństwa], ale która moŜe być społecznie poszukiwana i sprawdzana,
a. Z punktu widzenia jednych nauk będzie chodziło o zajęcie stanowiska, poszukiwanie lub
sprawdzanie, czy zjawiska [lub rzeczywistość], które opisuje system jogi, są prawdziwe, czy zmyślone.
O tego rodzaju prawdę będzie chodziło naukom przyrodniczym wraz z psychologią, b. Natomiast
przedstawicieli większości nauk humanistycznych nie będzie w zasadzie interesowało, czy zjawiska
jogiczne są prawdziwe; będzie im chodziło o inną prawdę
5
.
Ad a. Biorąc pod uwagę przedmiot właściwy pierwszym z wymienionych nauk, będziemy mieli
dalsze zróŜnicowanie. Na przykład biologa będzie interesowała prawda o fenomenach fizjologicznych
jogi. Medyk będzie poszukiwał prawdy o skutkach wywołanych praktyką jogi w postaci wyzdrowienia
itd. Psycholog będzie sprawdzał, czy zjawiska psychiczne [i ich warunki], które opisuje system jogi, są
prawdziwe, czy wymyślone, a jeśli prawdziwe, to czy przedmiot poznawany lub tworzony przez
świadomość jogina jest rzeczywisty, czy urojony
6
.
Ad b. W drugiej grupie nauk będzie przede wszystkim chodziło o sam system jogi jako dzieło
kultury oraz o jego twórców. Na przykład filologa będzie interesowała prawda o oryginalnej redakcji
tekstów jogi, o miejscu, jakie zajmują w literaturze, w związku z czym będzie badał ich stronę formalną
i treściową. Historyk będzie poszukiwał prawdy o osobowości autorów, o ich poglądach i wpływach,
które ją ukształtowały, o roli, jaką autorzy odegrali w historii swoją osobowością i dziełem.
Specyficzna jest tu natomiast pozycja filozofii, gdyŜ jej przedmiotem moŜe być wszystko
(cokolwiek) w powiązaniu ze wszystkim. Filozofa moŜe interesować prawda o tym samym
przedmiocie, co jakiegokolwiek badacza, ale w powiązaniu z całą lub istotną rzeczywistością.
"Fragment", jeden aspekt rzeczywistości, jako przedmiot poznania jest dlań o tyle waŜny, o ile moŜe
pomóc w poszukiwaniu prawdy o całej lub istotnej rzeczywistości. Z kolei na tyle moŜe on orzekać o
"fragmencie" rzeczywistości, na ile mu pozwala wiedza ogólna. Filozof nie moŜe się zajmować samym
tylko przedmiotem poznania ludzkiego, ale zajmuje się nim w powiązaniu z samym człowiekiem jako
jego podmiotem. W związku z włączeniem do swojego przedmiotu poszukiwania prawdy człowieka
jako podmiotu poznającego, czującego, pragnącego, działającego, filozof jest teŜ humanistą w pełnym
tego słowa znaczeniu.
Widzimy tutaj jasno, Ŝe w dziedzinie społecznej, jaką jest nauka, istotne jest poszukiwanie prawdy.
Wynika z tego, Ŝe nieodzowną cnotą kaŜdego przedstawiciela nauki winno być umiłowanie prawdy i
wierność prawdzie.
Historyk filozofii indyjskiej badając system klasycznej jogi na podstawie zachowanych dzieł musi
stosować metodę filologiczną, historyczną i filozoficzną dla odkrycia właściwych poglądów zawartych
w systemie. MoŜe się jego poszukiwanie prawdy do tego ograniczyć. Mógłby nadto z pozycji czystego
filozofa zająć stanowisko określające, jak się mają poglądy systemu jogi do rzeczywistości. – Ale jakiej
rzeczywistości? – moŜe powstać pytanie. Nauki szczegółowe dostarczają nam tylko cząstkowej i
tymczasowej prawdy o pewnych zjawiskach czy tzw. rzeczach; z takim poglądem zapewne zgodzi się
kaŜdy filozof i przedstawiciel nauk szczegółowych. Większość natomiast wyjściowych i końcowych
poglądów filozoficznych jest ze sobą niezgodna; nie ma na nią powszechnej zgody wśród filozofów.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]